De polder ontstaat

Het gemaal

De Stichting Gemaal Velserbroek c.a.

Informatie

Nieuwsbrieven

Restauratie


Gemaal Velserbroek:
Oostbroekerweg 15
1981 LR Velsen-Zuid
(recreatiegebied Spaarnwoude)

 

Het gemaal en het verval van de dijk en sluisjes

Om de waterstand in de polder na de inpoldering van het Wijkermeer te regelen, wordt in 1881 een verrijdbare stoomlocomobiel in gebruik genomen. Op verschillende plaatsen op de dijk pompt de machine water in of uit de polder. De dijk en sluisjes verliezen hun functie. In 1914/1915 wordt de locomobiel vervangen door een permanent gemaal uitgerust met een nu unieke Brons-dieselmotor gekoppeld aan een centrifugaalpomp. Voorts bestaat het complex uit betonnen dam- of waterkeringssluisjes, een uitwateringssluis en een machinistenwoning aan Zijkanaal B op de plaats van de oude Oostlaandersluis.


 

De 1 cilinder ruwolie Bronsmotor van 25 pk – motornummer 577 – is een langzaamloper van 240 tpm. Het is een zuinige motor die 6 liter brandstof per uur verbruikt. De Louis Smulders-centrifugaalpomp kan 45 kubieke meter water per minuut uit de polder malen. Het gemaaltje is in staat het gehele gebied van de polder – ongeveer 460 hectare - zelfs bij zware regenval droog te houden.
Het Ministerie van Oorlog wenst het nieuwe gemaal en de polder de Velserbroek te betrekken bij de Stelling van Amsterdam. Inundatiedoeleinden gevoegd bij de niveauverschillen van de polder, resulteren in een zeldzaam gecompliceerd poldergemaal met damsluisjes. De inundatiesluis wordt naast het gemaal aangelegd. Mogelijk zijn door de bemoeienis van het Ministerie van Oorlog de inundatiewerken in gewapend beton uitgevoerd. Deze vroege toepassing van beton voor waterbouwkundige projecten contrasteert met de architectuur van het gemaal, de Oostlaandersluis en de machinistenwoning. In de Tweede Wereldoorlog heeft het inundatiesysteem daadwerkelijk gefunctioneerd. Op last van de Duitse bezetter is de polder onder water gezet als verdedigingsmiddel tegen een mogelijke geallieerde aanval op de Festung IJmuiden.


 

 

 

 
 

Tijdens een ruilverkaveling in de jaren vijftig van de vorige eeuw wordt de Laaglandersluis vergraven. De Hadersluis en de Westlaandersluis bestaan nog, maar zijn inmiddels verworden tot overwoekerde bouwvallen. Ook de Velserdijk blijft niet ongeschonden. Bij de eerdergenoemde ruilverkaveling wordt het meest noordelijke gedeelte over een lengte van 600 meter vergraven. Het tracé van de in 1974 in aanleg zijnde A9 gaat dwars over de Velserdijk en splitst de polder en de oude Oostlaan in tweeën. De oostzijde wordt gevoegd bij het Recreatieschap Spaarnwoude en de westzijde wordt uiteindelijk bestemd tot een omvangrijke woonwijk. Ter uitvoering van het recreatieplan wordt in 1976 een stuk dijk direct ten noorden van het gemaal vergraven ten behoeve van een waterpartij. In 1980 wordt duidelijk dat het nieuwe Waterschap Groot-Haarlemmermeer het beschermde gemaal wil vervangen door een moderne bemalinginstallatie. De sloop wordt ingezet maar gestopt door de gemeente Velsen met het verzoek aan het waterschap de unieke Bronsmotor te handhaven. Duidelijk is dat de oude bemalinginrichting revisie en reparatie behoeft. Helaas geschiedt het laatste zo slecht, dat het waterschap concludeert dat van bedrijfszeker bemalen geen sprake kan zijn. De oude diesel wordt uitgeschakeld en vervangen door een automatisch te bedienen elektrische aandrijving op een noodpomp. Een tijdelijke voorziening, want later wordt een nieuw gemaal aan de Velserdijk in het westelijk deel van Velserbroek in gebruik genomen. Het waterschap belooft de oude motor weer te installeren –uiteraard zonder functie – en de nodige medewerking te verlenen het monument voor een symbolische koopsom aan derden over te dragen.
In 2002 is het inrichting- en ligplaatsenplan Zijkanaal B voor woonboten onder de rook van Spaarndam vastgesteld. Bij uitvoering van het plan zal de Velserdijk ter plekke een herprofilering ondergaan.